Başlap cibärüçelär öçen çeçen tele

Öyränüçeçen teletüläwsez öyränelä torğan tel

älifba
»

1
»

2
»

3
»

4
»

5
»

»

Окончания существительных

Окончания прилагательных

Местоимения

Окончания глаголов

Ссылки

			misal
ед.ч.	мн.ч.		ед.ч.	мн.ч.
	лицо
в	1 2	д	со ву I am хьо ву you are кIант ву boy is	вай ду we are шу ду you are
	3	б		кIентий бу boys are

й	1 2	д	со йу I am хьо йу you are йиша йу sister is	вай ду we are шу ду you are
	3	б		йижарий бу sisters are

й	й		туька йу shop is	туьканаш йу shops are

д	д		бе̄пиг ду bread is	баьпкаш ду breads are

б	б		маIа бу horn is	маIаш бу horns are

б	д		моза бу fly is	мозий ду flies are

!!!

✓ Вай кхузахь ду. We are here.

✓ ХIорш кIентий бу. These are boys.

✓ Вай кIентий ду. We are boys.

× Вай кIентий бу. We are boys.

[ – д-class words; – б-class words ]

✓ Муса кхузахь ву. Musa [male name] is here.

✓ Хьан цIе хаза йу. Your name is beautiful.

✓ Цуьнан цIе Муса йу. His name is Musa.

× Цуьнан цIе Муса ву. We are boys.

[ – в-class words; – й-class words ]

Окончания существительных

Единственное число
Падеж
Падеж	–	-н-	-ар-	-чу(ь)(н)-
Абс.	–	–	–	–
Род.	-(а)н, -ин	-(а)н-ан	-ар-ан	-чу-н
Дат.	-(а)на, -ина	-(а)н-на	-ар-на	-чун-на
Эрг.	-о, -с, -а	-(а)н-о	-ар-о	-ч-о
Тво.	-(а)ца, -ица	-(а)н-ца	-ар-ца	-чуьн-ца
Алл.	-е, -га, -а*	-(а)н-е, -(а)н-а*	-ар-е	-чуьн-а
Ине.	-ехь, -гахь, -ахь*	-(а)н-ехь, -(а)н-ахь*	-ар-ехь	-чуьн-гахь
Абл.	-ера, -гара, -ара*	-(а)н-ера, -(а)н-ара*	-ар-ера	-чуьн-гара
	-(a)х, -их	-(а)н-aх	-ар-ах	-чу-х
*unproductive ending used with a limited number of words, sometimes alongside regular endings, often with an adverbial meaning (цIа, болх, туька, гIала, йурт etc.)

Множественное число
Падеж
Падеж	–	-н-	-ар-	[-чу-]
Абс.	-(а)ш, -ий	-(а)н-аш	-ар-ш	-й
Род.	-ийн	-(а)н-ийн	-ар-ийн	-йн
Дат.	-(а)шна	-(а)н-ашна	-ар-шна	-шна
Эрг.	-(а)ша	-(а)н-аша	-ар-ша	-ша
Тво.	-(а)шца	-(а)н-ашца	-ар-шца	-шца
Алл.	-(а)шка	-(а)н-ашка	-ар-шка	-шка
Ине.	-(а)шкахь	-(а)н-ашкахь	-ар-шкахь	-шкахь
Абл.	-(а)шкара	-(а)н-ашкара	-ар-шкара	-шкара
	-ех	-(а)н-ех	-ар-ех	-йх

Примеры

адам
Падеж ед.ч. мн.ч.
Абс. адам адамаш
Род. адаман адамийн
Дат. адамна адамашна
Эрг. адамо адамаша
Тво. адамца адамашца
Алл. адаме адамашка
Ине. адамехь адамашкахь
Абл. адамера адамашкара
адамах адамех

ахча
Падеж ед.ч. мн.ч.
Абс. ахча ахчанаш
Род. ахчанан ахчанийн
Дат. ахчанна ахчанашна
Эрг. ахчано ахчанаша
Тво. ахчанца ахчанашца
Алл. ахчане ахчанашка
Ине. ахчанехь ахчанашкахь
Абл. ахчанера ахчанашкара
ахчанах ахчанех

наб
Падеж ед.ч. мн.ч.
Абс. наб набарш
Род. набаран набарийн
Дат. набарна набаршна
Эрг. набаро набарша
Тво. набарца набаршца
Алл. набаре набаршка
Ине. набарехь набаршкахь
Абл. набарера набаршкара
набарах набарех

лелорхо
Падеж ед.ч. мн.ч.
Абс. лелорхо лелорхой
Род. лелорхочун лелорхойн
Дат. лелорхочунна лелорхошна
Эрг. лелорхочо лелорхоша
Тво. лелорхочуьнца лелорхошца
Алл. лелорхочуьнга лелорхошка
Ине. лелорхочуьнгахь лелорхошкахь
Абл. лелорхочуьнгара лелорхошкара
лелорхочух лелорхойх

Окончания прилагательных

Падеж Единственное число Множественное число
Абс. – –
Род. -чу -чу
Дат.
Эрг.
Тво.
Алл.
Ине.
Абл.

Примеры

дика адам
Падеж Единственное число Множественное число
Абс. дика адам дика адамаш
Род. дикачу адаман дикачу адамийн
Дат. дикачу адамна дикачу адамашна
Эрг. дикачу адамо дикачу адамаша
Тво. дикачу адамца дикачу адамашца
Алл. дикачу адаме дикачу адамашка
Ине. дикачу адамехь дикачу адамашкахь
Абл. дикачу адамера дикачу адамашкара
дикачу адамах дикачу адамех

Местоимения

1. лицо ед.ч.: со ‘я’
Абс. со
Род. сан
Дат. сӯна
Эрг. ас
Тво. со̄ьца
Алл. со̄ьга
Ине. со̄ьгахь
Абл. со̄ьгара
сох

2. лицо ед.ч.: хьо ‘ты’
Абс. хьо
Род. хьан
Дат. хьӯна
Эрг. ахь
Тво. хьо̄ьца
Алл. хьо̄ьга
Ине. хьо̄ьгахь
Абл. хьо̄ьгара
хьох

3. лицо ед.ч.: иза / и ‘он, она, оно’
Абс. иза / и
Род. цуьнан
Дат. цунна
Эрг. цо̄̌
Тво. цуьнца
Алл. цуьнга
Ине. цуьнгахь
Абл. цуьнгара
цунах

1. лицо мн.ч.: вай, тхо ‘мы’
Падеж инкл. экскл.
Абс. вай тхо
Род. вайн тхан
Дат. вайна тхӯна
Эрг. вай о̄ха
Тво. вайца тхоьца
Алл. вайга тхо̄ьга
Ине. вайгахь тхо̄ьгахь
Абл. вайгара тхо̄ьгара
вайх тхох

2. лицо мн.ч.: шу ‘вы’
Абс. шу
Род. шун
Дат. шуна
Эрг. аша
Тво. шуьца
Алл. шуьга
Ине. шуьгахь
Абл. шуьгара
шух

3. лицо мн.ч.: уьш ‘они’
Абс. уьш
Род. церан
Дат. царна
Эрг. ца̄ра
Тво. цаьрца
Алл. цаьрга
Ине. цаьргахь
Абл. цаьргара
ца̄рах

абсолютив

родительный падеж

дательный падеж

эргатив

творительный падеж

аллатив

инессив

аблатив

Окончания глаголов

настоящее -у -а -о
прошедшее
несовершенное -ура -ара -ора
прошедшее
очевидное -ира
прошедшее
совершенное -(и)на
л + на > лла; т + на > тта;
д + на > дда; ж + на > жжа;
х + на > хха
будущее
(often irregular) -ур -ар -ор/-ар/-ур/-ер
(+ ду/ву/йу/бу)

Ссылки

A Grammar of Chechen (Z. Dotton, J. D. Wagner, ingliz tele)
Chechen (J. Nichols, ingliz tele)
Чеченский язык (Ю. Д. Дешериев, rus tele)
Самоучитель чеченского языка (И. Алироев, rus tele)

Знак	МФА (IPA)
А а	/ə/, /ɑː/
Аь аь	/æ/, /æː/
Б б	/b/
В в	/v/
Г г	/ɡ/
ГI гI	/ɣ/
Д д	/d/
Е е	/e/, /ɛː/, /je/, /iːe/
Ж ж	/ʒ/, /dʒ/

Знак	МФА (IPA)
З з	/z/, /dz/
И и	/ɪ/
Ий ий	/iː/
Й й	/j/
К к	/k/
Кк кк	/kː/
Кх кх	/q/
Кхх кхх	/qː/
Къ къ	/qʼ/
КI кI	/kʼ/

Знак	МФА (IPA)
Л л	/l/
Ль ль	/ʎ/
М м	/m/
Н н	/n/
О о	/o/, /ɔː/, /wo/, /uːo/
Оь оь	/ɥø/, /yːø/
П п	/p/
Пп пп	/pː/
ПI пI	/pʼ/
Р р	/r/

Знак	МФА (IPA)
РхI рхI	/r̥/
С с	/s/
Сс сс	/sː/
Т т	/t/
Тт тт	/tː/
ТI тI	/tʼ/
У у	/ʊ/, /uː/
Уь уь	/y/
Уьй уьй	/yː/
Ф ф	/f/

Знак	МФА (IPA)
Х х	/x/
Хь хь	/ʜ/
ХI хI	/h/
Ц ц	/ts/
ЦI цI	/tsʼ/
Ч ч	/tʃ/
ЧI чI	/tʃʼ/
Ш ш	/ʃ/
Ъ ъ	/ʔ/
I I	/ʡ/, /ˤ/

Current standard	Until 2020	IPA
Йу йу	Ю ю	/jʊ/, /juː/
Йуь йуь	Юь юь	/jy/
Йуьй йуьй	Юьй юьй	/jyː/
Йа йа	Я я	/jə/, /jɑː/
Йаь йаь	Яь яь	/jæ/, /jæː/
süz başında:
Е е	Э э	/e/, /ɛː/
Йе йе	Е е	/je/, /iːe/

Print standard	Practical variant
I I	1 1
ГI гI	Г1 г1
КI кI	К1 к1
ПI пI	П1 п1
РхI рхI	Рх1 рх1
ТI тI	Т1 т1
ХI хI	Х1 х1
ЦI цI	Ц1 ц1
ЧI чI	Ч1 ч1

Знак	МФА (IPA)
а	/ə/
а̄	/ɑː/
аь	/æ/
а̄ь	/æː/
е	/e/
е̄	/ɛː/
е̌	/je/
е̄̌	/iːe/

Знак	МФА (IPA)
о	/o/
о̄	/ɔː/
о̌	/wo/
о̄̌	/uːo/
оь	/ɥø/
о̄ь	/yːø/
у	/ʊ/
ӯ	/uː/

адам
Падеж	ед.ч.	мн.ч.
Абс.	адам	адамаш
Род.	адаман	адамийн
Дат.	адамна	адамашна
Эрг.	адамо	адамаша
Тво.	адамца	адамашца
Алл.	адаме	адамашка
Ине.	адамехь	адамашкахь
Абл.	адамера	адамашкара
	адамах	адамех

ахча
Падеж	ед.ч.	мн.ч.
Абс.	ахча	ахчанаш
Род.	ахчанан	ахчанийн
Дат.	ахчанна	ахчанашна
Эрг.	ахчано	ахчанаша
Тво.	ахчанца	ахчанашца
Алл.	ахчане	ахчанашка
Ине.	ахчанехь	ахчанашкахь
Абл.	ахчанера	ахчанашкара
	ахчанах	ахчанех

наб
Падеж	ед.ч.	мн.ч.
Абс.	наб	набарш
Род.	набаран	набарийн
Дат.	набарна	набаршна
Эрг.	набаро	набарша
Тво.	набарца	набаршца
Алл.	набаре	набаршка
Ине.	набарехь	набаршкахь
Абл.	набарера	набаршкара
	набарах	набарех

лелорхо
Падеж	ед.ч.	мн.ч.
Абс.	лелорхо	лелорхой
Род.	лелорхочун	лелорхойн
Дат.	лелорхочунна	лелорхошна
Эрг.	лелорхочо	лелорхоша
Тво.	лелорхочуьнца	лелорхошца
Алл.	лелорхочуьнга	лелорхошка
Ине.	лелорхочуьнгахь	лелорхошкахь
Абл.	лелорхочуьнгара	лелорхошкара
	лелорхочух	лелорхойх

дика адам
Падеж	Единственное число	Множественное число
Абс.	дика адам	дика адамаш
Род.	дикачу адаман	дикачу адамийн
Дат.	дикачу адамна	дикачу адамашна
Эрг.	дикачу адамо	дикачу адамаша
Тво.	дикачу адамца	дикачу адамашца
Алл.	дикачу адаме	дикачу адамашка
Ине.	дикачу адамехь	дикачу адамашкахь
Абл.	дикачу адамера	дикачу адамашкара
	дикачу адамах	дикачу адамех

1. лицо ед.ч.: со ‘я’
Абс.	со
Род.	сан
Дат.	сӯна
Эрг.	ас
Тво.	со̄ьца
Алл.	со̄ьга
Ине.	со̄ьгахь
Абл.	со̄ьгара
	сох


	е о	е̄е о̄о
	е̌е о̌о	е̄̌е о̄̌о

2. лицо ед.ч.: хьо ‘ты’
Абс.	хьо
Род.	хьан
Дат.	хьӯна
Эрг.	ахь
Тво.	хьо̄ьца
Алл.	хьо̄ьга
Ине.	хьо̄ьгахь
Абл.	хьо̄ьгара
	хьох

3. лицо ед.ч.: иза / и ‘он, она, оно’
Абс.	иза / и
Род.	цуьнан
Дат.	цунна
Эрг.	цо̄̌
Тво.	цуьнца
Алл.	цуьнга
Ине.	цуьнгахь
Абл.	цуьнгара
	цунах

1. лицо мн.ч.: вай, тхо ‘мы’
Падеж	инкл.	экскл.
Абс.	вай	тхо
Род.	вайн	тхан
Дат.	вайна	тхӯна
Эрг.	вай	о̄ха
Тво.	вайца	тхоьца
Алл.	вайга	тхо̄ьга
Ине.	вайгахь	тхо̄ьгахь
Абл.	вайгара	тхо̄ьгара
	вайх	тхох

2. лицо мн.ч.: шу ‘вы’
Абс.	шу
Род.	шун
Дат.	шуна
Эрг.	аша
Тво.	шуьца
Алл.	шуьга
Ине.	шуьгахь
Абл.	шуьгара
	шух

3. лицо мн.ч.: уьш ‘они’
Абс.	уьш
Род.	церан
Дат.	царна
Эрг.	ца̄ра
Тво.	цаьрца
Алл.	цаьрга
Ине.	цаьргахь
Абл.	цаьргара
	ца̄рах

настоящее	-у	-а	-о
прошедшее несовершенное	-ура	-ара	-ора
прошедшее очевидное	-ира
прошедшее совершенное	-(и)на л + на > лла; т + на > тта; д + на > дда; ж + на > жжа; х + на > хха
будущее (often irregular)	-ур	-ар	-ор/-ар/-ур/-ер
будущее (often irregular)	(+ ду/ву/йу/бу)

Başlap cibärüçelär öçen çeçen tele

älifba»

älifba«

Variants

Diacritical signs used in this course (not to be written in exercises)

е о

е̄е о̄о

е̌е о̌о

е̄̌е о̄̌о

1»

1«

1

2

3

4

2»

2«

1

2

3

4

3»

3«

1

2

3

4

4»

4«

1

2

3

4

5»

5«

1

2

3

4

»

«

!!!

Окончания существи­тельных

Окончания прилага­тельных

Местоимения

Окончания глаголов

Ссылки

»

älifba
»

älifba
«

1
»

1
«

2
»

2
«

3
»

3
«

4
»

4
«

5
»

5
«

Окончания существительных

Окончания прилагательных